Đã thành thông lệ, suốt 5 năm qua, cứ mỗi dịp đón Giao thừa, PGS.TS. Phạm Ngọc Hàm lại có bài bình về chữ như một lời chúc cho ULIS trong năm mới. Năm nay, chúng ta cùng đón nhận bài viết về chữ Chí. Chúc bình an và sức khoẻ tới mọi nhà!

“Chúa sơn lâm” lại trở về rừng sau 365 ngày vùng vẫy. “Hổ đồng bằng” lên ngôi. Giờ khắc chuyển giao Nhâm dần – Quý mão đã đến. Trong “hơi ấm bao la trùm vũ trụ”, mai đào khoe sắc, cỏ cây đơm chồi, yến oanh rộn rã, lòng người xốn xang. Tất cả đều hân hoan đón chào xuân Quý mão.

Trong tâm thức người Việt Nam, mèo bản tính lanh lợi, cặp mắt tinh tường như hai viên ngọc nhìn xuyên màn đêm. Một khi đã lọt vào đôi mắt ấy, không một con chuột nào có thể thoát thân. Mèo từ lâu đã được thuần hoá trở thành bạn thân của nhà nông, là khắc tinh của loài chuột chuyên chui lủi nœơi hang cùng cống rãnh, phá hoại mùa màng, đục khoét vật dùng, gây bệnh nan y. “Thạc thử” (Chuột xù) trong Kinh thi hay “Tăng thử” (Ghét chuột) của Nguyễn Bỉnh Khiêm là những vần thơ châm biếm sâu cay, vạch trần bộ mặt xấu xa của kẻ thống trị, bóc lột, tham nhũng núp bóng màn đêm: lập lờ đánh lận quân đen. Uy phong ông Ba mươi Nhâm dần đã đẩy lùi thêm một bước tệ nạn, dịch bệnh. Không gian bình yên rộng mở, tăng trưởng kinh tế ổn định và có phần gia tăng… Sang năm Quý mão, “Hổ đồng bằng” kế nhiệm “Chúa sơn lâm”. 365 ngày với hàng triệu tiếng “miêu miêu” (miu miu/mưu mưu) sẽ kế thừa mưu lược, chiến thuật của cha ông như vị anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi đã khẳng định trong bản “Tuyên ngôn độc lập thứ hai – Bình Ngô đại cáo”. Muôn dân trăm họ đang đón chờ thành quả của những mưu cao kế sâu, cho đại nghĩa tiếp tục thắng hung tàn, chí nhân thay cường bạo.

Hoà cùng không khí cả nước rạo rực đón xuân sang, khúc khải hoàn tiến quân trong sự nghiệp trăm năm trồng người của toàn thể cán bộ lãnh đạo, thầy trò và công nhân viên ULIS lại âm vang cùng pháo hoa, cờ đỏ rợp trời. Trên nền thắng lợi nhiều năm liên tiếp Thực tài thực lực thực anh minh, Thuận thiên thuận địa thuận nhân tình, Kiên tâm kiên nhẫn, kiên quyết tiến, Khởi công khởi nghiệp khởi đăng trình, đại gia đình ULIS chúng ta năm nay lại chung một ý chí, vững một niềm tin, sát cánh bên nhau cùng thực hiện mục tiêu trò giỏi, thầy giàu, trường vững mạnh. “Giàu” ở đây trước hết là giàu lòng nhân ái, yêu nghề mến trẻ, giàu tri thức, giàu kinh nghiệm và tất nhiên sẽ có cả giàu tài lực để sánh cùng thời đại. Thầy Hiệu trưởng đã chọn chữ 志 chí để hướng quân đoàn ULIS chung một con thuyền, trên dưới một lòng thẳng tiến tới vinh quang!

Theo “Thuyết văn”, chữ 志 chí xuất hiện vào thời Xuân Thu dưới dạng Kim văn, là một chữ hình thanh với 心 tâm (lòng) biểu nghĩa và 之 chi biểu âm. Nghĩa gốc của 志 chí là ý niệm, tấm lòng, phát triển thành nghĩa ý hướng, ý nguyện, mở rộng thành nghĩa bằng lòng, quyết tâm làm một việc nào đó, sau đó lại từ nghĩa ý hướng phát triển thành nghĩa mục tiêu.

Theo “Từ điển quy phạm tiếng Hán hiện đại”, 志 chí là một chữ hình thanh, kết cấu trên dưới, nghĩa là chí hướng, ý nguyện. Về sau, qua quá trình cải cách chữ viết, chữ 誌 chí có bộ 言ngôn làm thành tố biểu ý, nghĩa là ghi chép đã lược bỏ bộ 言ngôn, khiến cho hai chữ 誌 chí và 志 chí có chung một hình dạng.

Từ ngàn đời xưa, ông cha ta luôn tâm niệm có chí thì nên. “Chí” với ULIS chúng ta chính là tấm lòng của kẻ sĩ, quyết tâm vươn tới những đỉnh cao. Nếu như nước luôn chảy về chỗ trũng là quy luật của tự nhiên, thì vươn lên liên tiếp những tầm cao là quy luật phát triển của xã hội loài người. Đại gia đình ULIS năm mới Quý mão rạng đông, anh minh, sáng suốt như rồng gặp mây, như diều gặp gió, phấn đấu vươn lên tăng tình thân, tăng tri thức, tăng thu nhập. Hằng tháng, hằng quý tiếng “Ting! Ting!” sẽ dày hơn, vang hơn, thực sự trở thành động lực cho mỗi thành viên gắn bó hơn với ULIS. Chúng ta tin tưởng rằng, “thực túc binh cường” (ăn no quân mạnh) luôn là chân lí của mọi thời đại.

Pháo hoa đùng đoàng, mai đào khoe sắc thắm,

Gió đưa muôn hương xanh thẳm đất trời xanh.

Ba sáu nhăm ngày dòng thời gian cuộn chảy,

Đưa Chúa sơn lâm về núi gió rừng mây.

Hổ đồng bằng đăng quang, Quý mão Tết sum vầy,

ULIS muôn người nối gót sư huynh đồng lòng nuôi Chí cả.

Mưu cao từng ngày, từng tháng, suốt cả năm,

Mưu không ủ trong lòng, Mưu quyết thành hiện thực.

Náo nức khúc khải hoàn, ULIS sang trang

Trường sở khang trang, trò lanh lợi, thầy vững vàng,

Vật chất, tinh thần đường hoàng hơn năm trước.

ULIS cánh chim đầu ngành trong cả nước,

Có chí thì nên, sau trước vẹn toàn ……

Âm vang ngày mới, xuân mới, vận hội mới đang vẫy chào. Đại gia đình ULIS chúng ta đồng ý, đồng chí, đồng lòng mưu cầu hạnh phúc chung cho mọi người trên mặt trận tri thức. Chồi non lộc biếc hôm nay sẽ hứa hẹn trái thơm quả ngọt đầy cành ngày mai.

14 giờ 15, ngày 21 tháng 01 năm 2023

PGS.TS. Phạm Ngọc Hàm

Khoa Ngôn ngữ & Văn hoá Trung Quốc